In zijn reeks columns gaat Willem Goedhart op zoek naar de cijfers achter de kunst. In deze vijfde column bespreekt hij de stilte in muziek. Van MC Hammer tot The Strokes. 

Bekijk hier alvast de infographic die Willem bij zijn column maakte. 

The Sound Of Silence

In 1952 zocht John Cage de grenzen van de klassieke muziek op met zijn stuk 4’33. Tweehonderddrieenzeventig seconde waarin absolute stilte te horen zou zijn, ware het niet dat het luidruchtige publiek hier natuurlijk onbedoeld doorheen klonk wanneer het stuk werd opgevoerd. De boodschap moge duidelijk zijn: muziek en stilte zijn geen gouden combinatie. Desalniettemin kiezen muzikanten er dikwijls voor om hun klanken te onderbreken door momenten waarop het geluid plotseling stilvalt. Enerzijds zijn er de bekende ‘stops’, zoals in “Stop: Hammer time!”, maar deze zijn te kort om van stilte te spreken. Anderzijds bestaan er echte pauzes waarop de muziek stilvalt en er luttele seconden verstrijken voor het geluid terugkeert. Deze komen relatief weinig voor in popmuziek, maar laten zich daarentegen uitstekend getalmatig analyseren.

Een mooi voorbeeld van een typische pauze zit in “Faith” van George Michael. Nadat de flamboyante zanger zijn catchy refrein voor de schijnbaar laatste keer heeft afgewerkt, volgt een plotselinge stilte van drie seconde, waarna Michael met zijn “‘Cause I gotta have faith…” het outro doet beginnen. Het effect hiervan is tweeledig. De eerste keer draagt het bij aan het verrassingseffect, een leuke twist aan het schijnbaar zo doorsnee opgebouwde nummer. Wanneer de song eenmaal in het register van de luisteraar is opgeslagen, verwacht deze de pauze, en wordt het een bijzonder uitstelmoment, als in wachten op de break of gitaarsolo die andere nummers typeren. Het is een korte stop, voordat het refrein of de kenmerkende melodie van het hitje nog een laatste maal terugkeert.

De eerste parameter die ik nader wil beschouwen is de gemiddelde pauzeduur. Deze ligt bij de 20 gecheckte songs op 2,27 seconde. Voor mijn gevoel is dit betrekkelijk kort, maar een absolute stilte van 3+ sec. duurt al snel (te) lang. Opvallend in dezen is dat de duur van de pauze naarmate de decennia verstrijken verder toeneemt. In de jaren ’60 zijn deze slechts anderhalve of twee seconde lang. De nummers die in dit milennium zijn verschenen bevatten echter al gauw pauzes van drie tot vier seconde. Een verdubbeling van de pauzetijd in een halve eeuw tijd! Vergelijk bijvoorbeeld “Bernadette” van The Four Tops met deze track van Queens of the Stone Age.

Dan is er nog het moment waarop de pauze zich in het nummer bevindt. In vrijwel alle geanalyseerde songs wordt de stilte pas in de laatste minuut gecreëerd. Hiermee wordt een fake einde gesimuleerd, zoals in “Brianstorm” van Arctic Monkeys: je denkt dat het nummer is afgelopen, maar er volgt nog een klein staartje. Uitzondering hierop zijn de songs waarin de pauze juist in het begin zit. Het beste voorbeeld is “Roxanne”. Na het muzikale intro van 17 seconde houden Sting en zijn kompanen even stil, voordat de zo karakteristieke hook inzet. Van alle onderzochte liedjes is er slechts één waarbij de pauze halverwege het nummer valt, namelijk “Hard To Explain” van The Strokes. Na twee minuten komt het refrein ten einde, en als gevolg daarvan valt er direct een stilte van drie seconde, waarna het volgende couplet weer begint. Bijzonder ongewoon.

Hier is deze data uitgewerkt in een verhelderende reeks infographics. Met deze analyse heb ik het pionierswerk van Jennifer Egan, die in haar schitterende roman A Visit from the Goon Squad (2010) een autistische jongen een vergelijkbaar onderzoek laat uitvoeren, gestalte gegeven. Ik sluit af met een voorspelling: omdat de pauzes steeds langer duren, zal er op den duur alleen nog maar stilte te horen zijn. Maar zo ver is het gelukkig nog lang niet.