Glasnosticus van wel bijna het eerste uur is Bert Donker, die doorgaans zijn mening niet onder stoelen of banken steekt. Vandaar dat het tijd werd voor een columnreeks. De vorige liet hij acuut aansluiten op de destijdse actualiteit van de gebeurtenissen in Parijs en nu is hij terug met zijn tweede, of misschien alsnog zijn eerste, in de reeks die hij voor ons zal verzorgen over het immens brede onderwerp cultuur. Want: wat betekent dat begrip cultuur nou eigenlijk? Bert deed een dappere poging dat eens te doorgronden, want dat is geen sinecure.

Luister/lees terug:

Sja cultuur, wat is het eigenlijk. Voordat Glasnost het magazine voor kunst en wetenschap was, was het het magazine voor kunst en cultuur. Ik zat toen nog in de redactie –en misschien zit ik dat nog steeds wel, ik weet niet, oeoeh keuzestress-, en dan had je wel eens discussie over of je bijvoorbeeld aandacht ging besteden aan –ik noem wat- skateboarden. Natuurlijk niet, zei iemand dan, wat heeft dat nou met kunst te maken? Nou vind ik toevallig skateboarden alles met kunst te maken hebben, in de zin dat ik het een hele kunst vind en prachtig om te zien, maar een ander zei dan nee dat klopt, maar je hebt wel een hele skatecultuur in Groningen waar veel mensen weinig van weten. Interessant dus toch? Deze discussie laaide met regelmaat op, we vonden er geen antwoord op.

Glasnost stond afgelopen zomer elke dag op Noorderzon, en daar was een akkefietje rond een kunstwerk, waar wat mensen aanstoot aan namen. Joost Oomen fulmineerde in deze microfoon: cultuur moet shockeren, dat is haar taak! Waarop Ronald Hunneman zei: ik denk dat je kunst bedoeld Joost, dat kunst zou moeten shockeren, en ook dat ben ik niet met je eens. Zonder mij in deze discussie te willen mengen vroeg ik me weer af: wat is cultuur?

Op zoek naar de definitie dan maar. Volgens de Van Dale is cultuur 1: de verbouw van gewassen (natuurlijk!) 2: op voedingsbodem gekweekte bacterien (hee daar had ik niet aan gedacht) en 3: het geheel van geestelijke verworvenheden van een land/volk; beschaving. Etymologisch is het terug te voeren op het latijnse colere, oftewel het land bebouwen, verzorgen, koesteren, vereren. Maar goed, veel te breed dus. Googelen dan maar. School TV zegt: bebouwing; beschaving. Te breed. Het Gerrit Rietveld College: ideeen en levenswijze van een volk. Beter, maar vaag. Het nieuw woordenboek der nederlandsche taal, we hebben het nu over 1864: cultuur is aanbouw of veldbouw; maar ook beschaving, verstandsoefening, veredeling des geestes, vorming des harten. Mooi, maar vaag. Digischool.nl dan: al die dingen die mensen denken, doen en hebben: van gewoonten en gebruiken tot bouwwerken. Nou komen we ergens. De mooiste vind ik de definitie uit de encyclopedie van de antropologie. Ik citeer: cultuur bestaat uit allerlei ideeen, voorstellingen, denken, manieren van doen en zijn die je deelt met andere mensen en op basis waarvan je handelt in relatie tot die andere mensen. Cultuur kan je zien als een soort lijm: als we niet iets hadden op basis waarvan we met elkaar communiceren, zou onze werkelijkheid er heel anders uitzien, we zouden meer zijn zoals dieren. Zo en nou u weer.

Nu krijgt cultuur dus iets prangends, het is een wijze van communiceren. Neem de piramide van Maslow. Dat is een piramide die bestaat uit 5 horizontale lagen, en waarbij de bovenste punt zelfontplooiing is, en zelfontplooiing staat dan gelijk aan het hebben van een bevredigend leven. De onderste laag van die piramide, dus de meest basic randvoorwaarde voor zo’n leven is, en ik parafraseer: eten, drinken, een dak boven je hoofd, een warmtebron, en een plek om te poepen. Als je dit voor elkaar hebt is de tweede randvoorwaarde: het behoren tot een groep. Zo belangrijk is volgens Maslow onze sociale behoefte, en ik zeg even ‘volgens Maslow’, omdat ondanks dat je zijn piramide in elke inleiding in de psychologie tegenkomt, deze piramide al 73 jaar wetenschappelijk onbewezen blijft.

Het behoren tot een groep is dus een basisbehoefte, het is –sterker nog, nog sterker- een integraal onderdeel van je identiteit, en om te behoren tot de lokale groep moet je dus op de hoogte zijn van de lokale cultuur. Dit valt niet mee, zeker niet wanneer je bijvoorbeeld emigreert, he, maar de mens is zeer getalenteerd in zich aan te passen, dus er gaat meer goed dan fout, zou je zeggen. Maar nee. Het is voor de meeste mensen namelijk veel moeilijker te verzinnen wat je gemeenschappelijk hebt met je eigen groep, dan dat het is te verzinnen wat de verschillen zijn met andere groepen. En dat ziet er vaak lelijk uit, maar is ook kennelijk een basisbehoefte, en in die zin kun je angst voor vreemdelingen, of zelfs xenofobie, de mens maar kwalijk kwalijk nemen. Zo heb je in Soedan een graf van 60 mensen die allen vermoord zijn uit 10.000 voor Christus. Je zou zeggen, wij zijn nomadische jager-verzamelaars, jullie zijn nomadische jager-verzamelaars, we lopen een paar kilometer uit elkaars buurt, akkoord? Niet akkoord dus. Generaal Bouchot had bij de verovering van Algerije, zo rond 1840, toen Europa druk bezig was de hele wereld te veroveren met onze westerse cultuur, het volgende beleid: men neme een grot, men stoppe het opstandige dorp in de grot, men gooie bommen in de grot tot het stil is. Daaraan zie je overigens wel dat de mate van beschaving in het westen voortschrijdend is. In het Nederland anno nu gaat het anders, beschaafder: men neme een dood varken, men hange het dode varken aan de boom naast het plaatselijke azc, men bestelle chinees of italiaans. Best beschaafd toch?

Dus: cultuur is een vorm van communicatie, en die is nodig om ergens bij te horen, en dat is een basisbehoefte. In de tussentijd ben ik niet verschrikkelijk onder de indruk van mijn cultuur, want met een cultuur waarin je in de supermarkt een pizza shoarma kunt kopen, daar gaat het niet zo goed mee.

Volgende keer: de westerse cultuur, de export daarvan, en Verdun.

 

Podcast: Embed